Wassenaar – De titel is een voorbeeld van een zeugma; een stijlfout (of stijlfiguur als het een bewuste keuze van de schrijver is deze constructie toe te passen). Zeugma spreek je uit als zuigma en komt uit het Grieks en betekent juk of band. In de titel van deze column is het werkwoord ‘overgeven’ ten onrechte verbonden aan ‘opgeven’ met als gevolg dat de zin ongrammaticaal is.
Een zeugma houdt in dat een werkwoord of bijvoeglijk naamwoord twee zinsdelen verbindt, terwijl dat woord in relatie tot de beide zinsdelen een verschillende functie/betekenis heeft. Zeugmata zijn vaak (onbedoeld) grappig en kunnen tot (zeer) ingewikkelde zinsconstructies leiden:
Voer eendjes, geen oorlog.
Hij nam zijn vrouw, haar geld, de benen en de eerste trein naar Amsterdam.
Hij stak een pijp op en van wal.
Hildebrand, Camera Obscura
Charivarius (pseudoniem van Gerard Nolst Trenité), de bedenker van een tante betje, publiceerde in 1913 het gedicht ‘rid- en runders’. Als we in de poëzie het genre ‘zeugma-gedicht’ zouden kennen, zou dit gedicht er toe behoren. Zie hier onder een fragment:
‘k Zie schapen, witgewold,
‘k Zie rid- en runders draven,
‘k Zie vo- en vlegels zich
Aan wa- en bitter laven.
In ’t mooie voorjaarsweer,
Gaan bloe- en ramen open,
‘k Zie ieder met een bloem,
zelf schoo- met anjers lopen,
‘k Zie ei- en beuken staan,
En dreu- en andre mussen,
‘k Zie kro- en meisjes kussen.
Geen pneu- slechts harmonie:
De tweedracht wijkt voor vrede,
De ru- voor poëzie,
Juicht kin- en ouders mede!
Want len- en warmte is daar,
Mijn geest stijgt op, naar boven,
‘k Wil nat- en morgenuur
Met vul- en lippen loven!
De vraag is: is een zeugma nou een stijlfout of een stijlfiguur….
