Gistermiddag is in het Belasting & Douane museum in Rotterdam de tentoonstelling Goed/Fout geopend door Gerdi Verbeet en Coen Verbraak. In de tentoonstelling staan 8 personen en hun familie centraal, waaronder de NSB-opa van Harry Vogels uit Wassenaar. Deze NSB-opa is bekend (geworden) door het boek ‘Schaamte en trots in Wassenaar‘ van Harry Vogels.
De tentoonstelling ‘GOED / FOUT’ neemt je mee naar naoorlogs Nederland. Direct na de bevrijding werden vermeende landverraders massaal opgepakt en hun bezittingen onder beheer gesteld, in afwachting van een gerechtelijke uitspraak. Alle inwoners met de Duitse nationaliteit waren tot vijand verklaard en hun bezittingen en vermogens gingen in eigendom over op de Nederlandse staat.
In 1945 werd een instituut opgericht, het Nederlands Beheersinstituut, dat deze vijandelijke en landverraderlijke vermogens ging opsporen, beheren en zo mogelijk liquideren. Met als doel zo veel mogelijk geld binnen te halen voor het vergoeden van oorlogsschade en de wederopbouw van Nederland.
Het NBI, onderdeel van de Raad voor het Rechtsherstel, kreeg ook als taak de vermogens van zogenoemde ‘afwezigen’ te beheren, veelal Joodse mensen die hun huizen, inboedels en bedrijven tijdens de oorlog hadden moeten achterlaten en van wie bezittingen door de bezetter waren onteigend of geroofd, dan wel door anderen geplunderd.
Uitgangspunt van het naoorlogse overheidsbeleid was dat oorlogsslachtoffers (en hun nabestaanden) moesten terugkrijgen wat hen was ontnomen. En de vijand moest daarvoor betalen.
De tentoonstelling
In de tentoonstelling ‘GOED / FOUT’ staan de verhalen centraal van de drie groepen mensen die in aanraking kwamen met het NBI: tot vijand verklaarde onderdanen, vermeende landverraders en (nabestaanden van) ‘afwezigen’. Verhalen gereconstrueerd uit de NBI-beheerdossiers, die je kunnen verbijsteren en raken.
De beheerdossiers van de 8 personen die centraal staan, worden tot leven gewekt met animaties in een geïllustreerde collagestijl, waarbij soms de persoon zelf, soms een nabestaande of een NBI bewindvoerder zijn of haar verhaal en ervaringen vertelt. Ook worden bij deze verhalen objecten tentoongesteld, zoals foto’s, NBI-correspondentie, dagboek en inbeslaggenomen/ persoonlijke bezittingen.
Deze acht personen en verhalen staan symbool voor de tienduizenden personen die achter de beheerdossiers schuilgaan. In de tentoonstelling komt verder aan de hand van citaten van ‘getroffenen” de werkwijze van het NBI en de grote impact van het naoorlogs onteigeningsbeleid tot uitdrukking.
‘GOED / FOUT’ geeft op bijzondere wijze inzicht in het naoorlogs beleid van vermogensonteigening landverraders (NSB’ers) en tot vijand verklaarde onderdanen. De tentoonstelling vertelt een stuk geschiedenis dat lang onderbelicht is geweest en aanzet tot reflectie, vragen oproept die nog altijd actueel zijn. De vraag over wie of wat goed of fout was geweest tijdens de bezettingsjaren loopt als een rode draad door de tentoonstelling. Aan de bezoeker hierover na te denken en te oordelen.
Het NBI
Hoe omvangrijk de werkzaamheden van het NBI waren, blijkt wel uit het feit dat het instituut ongeveer 156.000 afzonderlijke beheerszaken heeft gevoerd over vermogens en vermogensbestanddelen, variërend van een enkel spaarbankboekje en wat meubilair tot complete inboedels, huizen, kunstvoorwerpen, effecten, bedrijven etcetera. Magazijnen vol spullen door heel Nederland en stapels dossiers. Op het hoogtepunt van hun werkzaamheden had het NBI 2.000 stafleden, 20.000 bewindvoerders en een onbekend maar groot aantal beheerders in dienst, met vestigingen door heel Nederland. De Belastingdienst speelde een essentiële rol bij het verkrijgen van informatie over de diverse vermogensbestanddelen.
Van 1 december 2023 – 5 mei 2024 – Tickets
Bron: Belasting & Douanemuseum / Harry Vogels
