Vlakbij Wassenaar was in de oorlogsjaren een beruchte gevangenis Scheveningen, ook wel ‘het Oranjehotel’ genoemd. Ruim 25.000 mensen zaten hier tussen 1940 en 1945 opgesloten voor verhoor en berechting. Opgepakt voor handelingen die de Duitse bezetter als overtredingen zag. Verzetsmensen, maar ook Joden, zigeuners, communisten, Jehova’s getuigen en zwarthandelaren.
De meeste verzetsmensen werden ongeacht hun leeftijd opgepakt en opgesloten. Vanuit Scheveningen werd men dan of in de nacht vervoerd naar de Waalsdorpervlakte om te worden geëxecuteerd, of men werd overgebracht naar één van de vijf concentratiekampen in Nederland: Ommen, Amersfoort, Schoorl, Vught en Westerbork. In die kampen was weinig voedsel, er was sprake van mishandelingen, zware dwangarbeid en mensen lagen bijeengepakt op één grote slaapzaal. Door dit alles vielen er ook in de Nederlandse kampen vele doden. Wie het overleefde werd na verloop van tijd op transport gesteld naar concentratiekampen in Duitsland om in de meeste gevallen nooit meer terug te keren.
In Duitsland waren kampen voor politieke gevangenen, doorvoerkampen, vernietigingskampen en werkkampen.
Neuengamme met meer dan 80 buitenkampen was het centrale concentratiekamp in Noord-Duitsland. Het was in eerste instantie een dependance van het concentratiekamp Sachenhausen, ingericht om de gevangenen in de steenfabriek van de S.S. dwangarbeid te laten verrichten. In 1940 werd Neuengamme een zelfstandig concentratiekamp.
Martinus van der Meulen
In Neuengamme hebben acht Wassenaarders de oorlog niet overleefd. Eén daarvan is de heer Martinus Adrianus van der Meulen. Hij is geboren op 18 januari 1892 en heeft vanaf zijn geboorte in Wassenaar ingeschreven gestaan. Van omstreeks 1932 tot 1941 was Van der Meulen als chauffeur werkzaam bij mevrouw F.J.J.A. Coenen-IJzerman te Wassenaar. Zij woonde in de Oranjelaan. Van der Meulen zelf woonde op de dr. Mansveltkade nr. 28 en was getrouwd met A.C. Jansen.
Waarschijnlijk gedwongen door oorlogsomstandigheden was de werkgeefster genoodzaakt om Van der Meulen,die zij als een betrouwbaar persoon had leren kennen, uit zijn dienstbetrekking te ontslaan.
Van der Meulen, die door dit ontslag werkeloos was geworden, heeft vervolgens, om in het onderhoud van zijn vrouw en 9 kinderen te kunnen voorzien, in 1941 een betrekking aanvaard bij de Deutsche Dienstpost, de posterijen van het bezettingsapparaat in Den Haag. Hij zou deze betrekking op voorspraak van een familielid hebben verkregen. Uit niets is gebleken, dat van der Meulen lid is geweest van de N.S.B. of een nevenorganisatie zoals Zwart Front.
Op zaterdag 12 augustus 1944 werd hij onverwacht in Den Haag door de Duitse Sicherheitsdienst gearresteerd. De reden van de arrestatie is onbekend. In die tijd was het niet ongewoon, dat je zomaar kon worden opgepakt en afgevoerd. Van der Meulen werd naar de gevangenis in Scheveningen overgebracht. Pas twaalf dagen na binnenkomst werd hij op 24 augustus 1944 ingeschreven onder nummer 2704. Vanuit Scheveningen werd hij overgebracht naar Vught en vervolgens naar Duitsland gedeporteerd.
Hij kwam terecht in Sachenhausen waar hij verbleef tot 16 oktober 1944. Daarna kwam hij via Husum-Schwessing tenslotte terecht in Ladelund, een buitenkamp van het concentratiekamp Neuengamme. Daar wordt hij geregistreerd als politieke gevangene. De vreselijke toestanden in dit kamp beschreven wij in een eerder artikel. Martinus v.d. Meulen was één van de Wassenaarse gevangenen, die Ladelund niet overleefde.
De vrouw en kinderen van Van der Meulen leefden een jaar lang in onzekerheid over het lot van hun man en vader. Na de bevrijding ontvingen zij van een dominee uit Ladelund de mededeling, dat Van der Meulen op 21 november 1944 als gevolg van dysenterie (besmettelijke buikloop) was overleden.
Nog vele jaren later werd, via het Rode Kruis, een zakhorloge en een Christoffel munt aan de familie teruggegeven.
Het is nauwelijks te bevatten, dat hun man en vader overleed in 1944 en de familie pas meer dan een jaar later op de hoogte werd gesteld van zijn overlijden. Heel merkwaardig is het ook, dat na 80 jaar niet bekend is waarom Van der Meulen is opgepakt en gedeporteerd. Hij staat slechts vermeld als ’politieke gevangene’.
De Wassenaarse politie gaf destijds wel aan, dat Van der Meulen gedwongen werd om naar Duitsland te vertrekken. Wellicht heeft hij de ‘Arbeidseinsatz’ geweigerd en is daarom gearresteerd? Wie zal het zeggen?
Het enige dat de familie met zekerheid weet, is dat Martinus van der Meulen, een lieve, zorgzame man en vader, begraven ligt op het Neuer Friedhof, K.Z. Anlage.
Peter Knijnenburg
Eindredactie: Ellen Klaver-Asscheman
Bronnen: gemeentearchief Wassenaar
Digitaal monument Neuengamme
Wikipedia
