Het concentratiekamp Neuengamme werd opgericht in 1938 in de wijk Bergedorf van Hamburg. Het werd het grootste concentratiekamp in Noord-West Duitsland met meer dan 100.000 gevangenen uit meer dan 20 landen.Tussen 1941 en 1945 zijn ruim 5.500 Nederlandse mannen en vrouwen weggevoerd naar dit concentratiekamp. De Duitsers stuurden mensen om uiteenlopende redenen naar het kamp. De meerderheid zat in het verzet, maar er waren daarnaast gijzelaars, mensen die als represaille gevangen waren genomen (zoals de mannen van Putten), Joden, Jehova’s getuigen en zwarthandelaren.
Eenmaal in het kamp waren allen gelijk: de gevangenen dienden vernietigd te worden door hard werken. Dat gebeurde onder meer in de baksteenfabriek en bij het graven van kanalen en antitankgrachten.
Naast het hoofdkamp waren er 80 buitenkampen, waar gevangenen werden ingezet in de oorlogsindustrie en bij het maken van verdedigingswerken tegen de oprukkende geallieerden.
Naarmate de oorlogssituatie benauwder werd voor het nazi-regime werd de situatie voor de gevangenen slechter. Vooral in de laatste maanden van de oorlog was het verschrikkelijk. Er was geen eten en drinken en terreur van de kampbewaarders nam zeer grote vormen aan.
Uit onderzoek is gebleken dat er 42.900 mensen in Neuengamme zijn omgekomen: 14.000 in het hoofdkamp, 12.800 in de subkampen en 16.100 tijdens de dodenmarsen en bombardementen in de laatste weken van de oorlog.
Van de 5.500 Nederlandse gevangenen kwamen circa 5.000 mensen om.
5.500 namen in het boek ‘Nederlanders in Neuengamme’
In 2005 verscheen het boek ‘Nederlanders in Neuengamme’ van de Stichting Vriendenkring Neuengamme. Een boek met alle 5.500 namen van de Nederlanders, die verbleven in Kamp Neuengamme of in een van de 80 buitenkampen. Alle namen staan op alfabet, met daarachter
geboortedatum, geboorteplaats, m/v, overlijdensdatum en overlijdensplaats.
Dit boek heeft veel teweeg gebracht. Nederlanders lazen in 2005 soms voor het eerst waar hun man, opa, neef of andere familielid was omgekomen.
Honderden families zijn verheugd eindelijk iets te weten te komen over hun omgekomen dierbaren. Maar vele anderen weten nog steeds niets, omdat zij het boek niet kennen. Ook in Wassenaar zijn er mogelijk mensen, die van niets weten. Daarom hieronder een lijst met 10 namen van mannen, die in Wassenaar zijn geboren of in Wassenaar woonden ten tijde van hun arrestatie.
Wassenaarders in Kamp Neuengamme
De heer D.G. van Barneveld
In het boek staat beschreven, dat Van Barneveld op 27/4/1908 is geboren in Wassenaar en overleden is in Ladelund op 12/11/1944. Kamp Ladelund was een buitenkamp van het concentratiekamp Neuengamme en bestond van 1 november 1944 tot 16 december 1944. Er waren meer dan 2.000 gevangenen in het kamp, die moesten werken aan de Friesenwall, een verdedigingslinie. In de korte tijd, dat het kamp bestond, overleden 301 gevangenen. Hieronder waren 111 mannen uit het Nederlandse dorp Putten, die een maand eerder als strafmaatregel waren gedeporteerd.
Onze redactieleden Peter Knijnenburg en Ellen Klaver hebben recent nog bijgedragen aan de herinnering aan Van Barneveld en de andere in Ladelund omgekomen Nederlanders, door een audiotour te verzorgen bij de foto’s van de slachtoffers. Peter Knijnenburg heeft daarnaast zeer veel voor de nagedachtenis van Van Barneveld betekend. Redactielid Harry Vogels heeft op 17 november jl. samen met zijn vrouw Lieke van Amstel de jaarlijkse herdenking meegemaakt. Zij hebben namens B&W van Wassenaar een bloemstuk gelegd.
De heer J.G. Hendriks
In het boek Nederlanders in Neuengamme vinden wij niets terug over de heer Hendriks. Toch heeft hij een ‘link’ met Kamp Neuengamme. Op het digitale monument van de Stichting Vriendenkring Neuengamme staat namelijk: J.G. Hendriks geboren 14/4/24 in Wassenaar, via Bergen-Belsen naar Neuengamme.
De redactie heeft verder navraag gedaan bij de Stichting Vriendenkring Neuengamme. Over de heer Hendriks zijn de feiten niet eenduidig, hoewel zijn naam vermeld staat op het monument in Ladelund.
De heer A. van der Hoeven
Tonny van der Hoeven werd geboren op 26/3/1917 in Wassenaar en is overleden 5/3/1945 te Hamburg-Hammerbroek. Over hem heeft de redactie ook contact gehad met de Stichting Vriendinkring Neuengamme. Bestuurslid Dekker schrijft ons:
,,Hij was na zijn arrestatie eerst opgesloten in het Kamp Vught. Vanuit hier ging hij op transport naar Sachsenhausen. Vanuit Sachsenhausen is hij op 16 oktober 1944 in Neuengamme aangekomen. Hij is werkzaam geweest in Hamburg. Mogelijk heeft hij gezeten in de Spaldingstrasse. Vanuit hier moesten de gevangenen puinruimen in Hamburg. Veel van de gevangenen die hier kwamen te overlijden werden begraven op de begraafplaats Ohlsdorf, een grote begraafplaats in Hamburg met meer dan 1 miljoen graven! Later werden de Nederlandse gevangenen herbegraven op het Nederlands Ereveld.”
De heer J.H. Jansen
De heer Jansen is geboren op 1/6/1912 in Wassenaar en overleden op 5/11/1944 in Kamp Neuengamme. De heer Jansen was een van de 562 mannen uit Putten.
De heer G.R. Houtzager
Vermeld staat dat de heer Houtzager op 22/12/1922 is geboren in Rotterdam en op 24/4/1945 in Kamp Sandbostel is overleden. Houtzager woont aan het begin van de oorlog op de Lange Kerkdam 79. Hij was advocaat en lid van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers.
Als verzetsman was hij aangesloten het NSF. Dit is het Nationaal Steunfonds, een brede verzetsorganisatie, die behulpzaam is bij het financieren van de illegaliteit en de onderduik in Nederland. Op 11 april 1944 werd hij verraden en gearresteerd. Op 15 april 1944 kwam hij in Kamp Vught. Op 6 september 1944 werd hij afgevoerd naar Kamp Sachsenhausen. Daar verbleef hij tot februari 1945 en werd daarna gesignaleerd in Bergen-Belsen. Tijdens een transport op 15 april 1945 vanuit Kamp Farge, ook een buitenkamp van Neuengamme, wordt hij vermist. Pas later wordt bekend dat hij op 24 april 1945 is omgekomen in Sandbostel.
De heer H. Ketwich Verschuur
In het boek staat dat de heer Ketwich Verschuur op 11/1/1905 in Wassenaar is geboren en is teruggekeerd. Hij zat in Kamp Neuengamme en werd in de nadagen van de oorlog van dit kamp naar het cruiseschip Cap d’Arcona gebracht, samen met 8.000 gevangenen. Dit schip werd gebombardeerd door de Engelsen. 6.000 gevangenen stierven. De heer Ketwich wist deze grote scheepsramp te overleven.
De heer G.Th. Looijestein
Over de heer Looijestein staat vermeld, dat hij is teruggekeerd. Verder helemaal niets. Dus ook geen geboortedatum en geboorteplaats. Maar zijn naam komt wel voor op het digitale monument van de Stichting Vriendenkring Neuengamme.
Hier staat: Gerardus Thedorus Looijesteijn, geboren op 15/8/1919 in Wassenaar. Hij is op 14/10/1944 aangekomen in Kamp Neuengamme vanuit Kamp Amersfoort. Hier zit hij gevangen van 31/7/1944 tot 11/10/1944.
De heer M.A. van der Meulen
Over de heer Van der Meulen staat vermeld, dat hij geboren is op 18/1/1892 in Wassenaar En dat is overleden op 21/11/1944 in Ladelund. Hij is de tweede Wassenaarder, die in Ladelund is overleden. Naar aanleiding van dit artikel is bij een Wassenaarse oorlogsonderzoek veel informatie over hem naar boven. Later zal aan hem een afzonderlijk artikel gewijd worden in deze rubriek.
De heer J.W.H. Rotteveel
Vermeld staat dat de heer Rotteveel geboren is in Leiden op 30/7/1924 en is overleden in Hamburg-Hammerbrook op 19/11/1944. Er is weinig bekend over deze man. Zijn naam, adres en beroep komen wel voor op de Wassenaarse lijst van oorlogsslachtoffers. Hij woonde aan de Raadhuislaan 22A en was kantoorbediende en werd slechts 20 jaar.
De heer F.G. Westgeest
Franciscus Westgeest is geboren in Wassenaar op 4/9/1913. Hij is levend teruggekeerd uit dit verschrikkelijke kamp. Bestuurslid Dekker van de Stichting Vriendenkring Neuengamme schrijft over hem;,,Ik heb niet kunnen vinden waar hij bevrijd is. De meesten van het februari-transport zijn richting Wöbbelin gegaan. Of dit bij de heer Westgeest ook gebeurd is, weet ik niet zeker.”
Harry Vogels
Eindredactie Ellen Klaver-Asscheman
Voor vragen of opmerkingen over deze personen kunt u contact opnemen met:
Peter Knijnenburg of Harry Vogels.
