Je komt ze niet heel vaak tegen, broers of zusters die nagenoeg hetzelfde ondernemen en nationaal bekend worden. Een paar voorbeelden zijn de voetballende broers Van der Kerkhof en Koeman, de turnende zusjes Wevers, de schaatsende zusjes De Jong en in de muziek de broers De Wolff (the Blue Diamonds).
Zo waren in de oorlogsjaren de in Wassenaar wonende broers Van der Stok op het gebied van verzet tegen de overheersers zeer actief. Felix en Hans overleefden deze verzetsactiviteiten niet, maar broer Bram werd één van de meest onderscheiden Nederlanders aller tijden.
Felix van der Stok
Felix van der Stok werdgeboren op 21 augustus 1913 in Soerabaja. Hij was verzekeringsinspecteur bij de Eerste Nederlandsche Verzekerings Maatschappij in Amsterdam en reserve officier in het Nederlandse leger. Hij woonde in Wassenaar op de Waldeck Pyrmontlaan en was getrouwd met Elise Arnold. Felix was lid van het verzet. Op 2 februari 1944 werd hij samen met zijn broer Hans in Amsterdam gearresteerd en overgebracht naar het Oranjehotel in Scheveningen. Hier werd hij ter dood veroordeeld.
Tot executie kwam het op dat moment niet. Betrokkene werd overgebracht naar Vught waar hij op 5 september 1944 arriveerde. Van daaruit werd hij getransporteerd naar Sachenhausen waar hij aankomt op 6 september. Hij verblijft daar tot 16 oktober 1944 om vervolgens te worden overgebracht naar het hoofdkamp Neuengamme. Herzschlag (hartverlamming) op 12 januari 1945 om 06.00 uur in de ochtend, wordt genoemd als officiële doodsoorzaak. De vreselijk condities in het kamp zullen echter zeker zijn dood hebben veroorzaakt. Felix van der Stok werd 31 jaar.
Hans (Johan) van der Stok
Hans van der Stok werd geboren op 21 maart 1919 in Balikpapan in Nederlands Indië. De moeder van de broers van der Stok, A. van der Stok-Snethlage, woonde in haar jeugd op de Waalsdorperweg, waardoor een band er een band met Wassenaar was en het gezin langere tijd in Wassenaar heeft gewoond. Het laatste woonadres in Wassenaar van de jongste zoon van het gezin, Hans van der Stok, was Groot Haesebroekseweg 12. Vervolgens verhuisde hij naar het Koninklijk Instituut voor de Marine (K.I.M.) in Den Helder, waar adelborsten hun opleiding tot officier genoten. Hans werd daar opgeleid tot sergeant/adelborst.
Hans van der Stok ging in het verzet en reisde in 1941 via Delfzijl en Zweden naar Engeland. Hij had een bericht bij zich voor de Nederlandse regering in Londen.
In september 1943 werd Hans door de geallieerden aan een parachute gedropt in de omgeving van de Wieringermeer. Hij werkte in de functie van radiotelegrafist/codist voor de zendgroep Barbara en verleende ondersteuning aan de zogenaamde Packard Group. In radiocontacten gebruikte hij de codenamen Hans en Johansen. Tijdens zijn contacten ‘in het veld’ gebruikte hij het pseudoniem Jan de Vries.
Na de landing zocht hij contact met zijn broer Felix die als verzekeringsinspecteur werkzaam was aan de Prinsengracht in Amsterdam. Hans, die bovendien microfilmfotograaf was, ontwikkelde zijn foto’s in een beschikbaar gestelde ruimte aan de Courbetstraat in Amsterdam. Vanuit het werkadres van zijn broer werden de berichten doorgestuurd aan het Bureau Inlichtingen van de Nederlandse regering in Londen.
Op 2 februari 1944 wordt Hans door de Sicherheitsdienst gearresteerd en samen met zijn broer Felix overgebracht naar Scheveningen. Ook Hans hoort de doodstraf tegen zich eisen. Hij wordt op transport gesteld naar Mauthausen (Opper Oostenrijk/Gusen Bergkristallbau) waar hij op 12 april 1945 wordt gefusilleerd. Hans van der Stok is dan 26 jaar oud.
Bram (of Bob) van der Stok
Bram van der Stok werd geboren op 13 oktober 1915 in Pladjoe (Sumatra). Hij is de middelste van de drie zoons van C. van der Stok en A. van der Stok-Snethlage. In Sumatra werkte van der Stok sr. als ingenieur voor de Shell Olie Maatschappij. Het gezin Van der Stok vestigde zich vervolgens in Wassenaar, maar werd later overgeplaatst naar Curaçao. Van daaruit werd Bram in 1936 naar Nederland gestuurd om te studeren. Hij bezocht het Nederlandsch Lyceum waar hij o.a. Erik Hazelhoff Roelfzema leerde kennen. Later kwamen zij elkaar weer tegen op de Universiteit Leiden.
Oorlogsvlieger van Oranje
Bram verliet de universiteit tijdelijk om een pilotenopleiding te volgen op de Vliegbasis Soesterberg, waar hij reserve-officier-vlieger werd. Na de oorlog staat hij bekend als ‘oorlogsvlieger van Oranje’. Na zijn vliegersopleiding vervolgde Bram aan de Universiteit van Utrecht alsnog zijn geneeskunde studie. Met de dreiging van het uitbreken van de 2e wereldoorlog werd Van der Stok in 1939 onder de wapenen geroepen en kwam terecht bij de 1e JaVa (Jachtvliegersafdeling) op het marine vliegveld De Kooy (vlakbij Den Helder). Bram van der Stok was zeer bedreven in het voeren van luchtgevechten. Na de capitulatie probeerde hij verschillende keren naar Engeland te vluchten en uiteindelijk wist hij aan boord te komen van een onder de Panamese vlag varend vrachtschip. Hij verborg zich onder de vloer van het ketelhuis.
Het schip werd voor de kust van Engeland aangehouden door de Britse kruiser HMS Devonshire. Samen met Erik Hazelhoff, ook toevallig op dit schip, en drie andere Nederlanders (later ook de zeer bekende verzetstrijders Peter Tazelaar, Toon Buitendijk en Gerard Volkersz., red.) zetten zij voet aan wal. Van der Stok wilde eigenlijk als spion terug naar Nederland maar vanwege zijn ervaring als vlieger werd hij ingelijfd bij de RAF No. 91 Squadron en later No. 41 Hij voert verschillende vluchten uit. Op één van zijn vluchten wordt hij in1942 uit de lucht geschoten en verdwijnt achter het prikkeldraad in een Duits gevangenkamp in Stalag Luft III.
Ontsnapping uit gevangenkamp Stalag Luft III
Bram wilde maar één ding: ontsnappen. Twee serieuze pogingen daartoe strandden. Ondertussen was in het kamp het werk gestart aan een tunnel om het kamp te ontvluchten. Op 24 maart 1944 was het zover. Voor 220 mannen van Stalag Luft III waren valse papieren gemaakt, burgerkleding verzorgd uit oude uniformen en ze hadden zelfs vals geld op zak. Het was de bedoeling volgens een strak schema door de tunnel te verdwijnen. Op de papieren van Van der Stok stond de naam Hendrik Beeldman vermeld. Hij zou onderweg zijn naar Alkmaar. Van der Stok kroop als 18e door de tunnel om in de stilte van de nacht te verdwijnen.
Helaas wist maar 77 man te ontkomen voordat de tunnel werd ontdekt en de uitbraakpoging gestopt werd door de Duitsers. Twee ontsnapten werden tijdens de vlucht direct opgepakt, eenentwintig ontsnapten werden binnen een paar uur gevonden en teruggebracht naar Stalag Luft III. De overige vijftig ontsnapte officieren werden overgedragen aan de Gestapo en op last van Hitler geëxecuteerd om als afschrikwekkend voorbeeld te dienen. Van alle officieren die uit Stalag Luft III wisten te ontkomen, bereikten er uiteindelijk slechts drie neutraal terrein onder wie Bram van der Stok alias ‘Hendrik Beeldman’.
Meest gedecoreerde Nederlander
Via Nederland, België en Frankrijk wist hij weken later Spanje te bereiken en via Gibraltar terug te keren naar Engeland.
Na screening door de RAF kwam hij daar weer in dienst en voerde weer verschillende vluchten uit. Uiteindelijk kwam hij in 1944, tegen het einde van de oorlog, terecht bij het 322 Squadron, op het bevrijde Woensdrecht. In deze periode bezocht hij zijn ouders, die inmiddels in Hattem woonden. Hier vernam hij het drama dat zijn twee broers waren vermoord door de Gestapo vanwege hun verzetswerk.
Na de oorlog neemt Bram afscheid van de Nederlandse Luchtvaart en keert terug in de studiebanken om in 1950 zijn artsen eed af te leggen. Hij emigreert in 1951 naar Amerika om zich daar te specialiseren. Bram overleed in Virginia Beach op 8 februari 1993.
Bram van der Stok is een van de meest gedecoreerde Nederlanders aller tijden.
Peter Knijnenburg
Eindredactie: Ellen Klaver-Asscheman
Bronnen:
Gemeente archief Wassenaar
Strijdbewijs.nl
Wikipedia, de vrije encyclopedie
