Er zijn er velen die in de oorlog verzet pleegden en die nauwelijks bekendheid hebben gekregen. Verzet plegen was gevaarlijk, gewapend verzet al helemaal. Als de vijand je te pakken kreeg, was de kans dat je het overleefde heel klein. Veel verzetsmensen werden door een vuurpeloton geëxecuteerd, of ze belandden in de gevangenis of concentratiekamp, waar velen overleden door honger, ziekte of uitputting.
Hoe komt iemand ertoe om toch deel te nemen aan vormen van verzet, terwijl hij of zij zich bewust is van de risico’s voor zichzelf en gezin- of familieleden? Er zijn altijd mensen die weigeren zich bij de feiten neer te leggen. Zij lieten zich in WO 2 niet om de tuin leiden door het aanvankelijk ogenschijnlijke ‘milde’ optreden van de Duitsers aan het begin van de oorlog. Toch was er van georganiseerd verzet tijdens die eerste maanden van de bezetting nog nauwelijks sprake. Het waren steeds individuele acties. Niet zozeer om de bezetter schade toe te brengen, maar om de verzetsgeest onder de bevolking wakker te roepen.
Het wonderlijke was, dat veel mensen achteraf niet eens een moment konden noemen waarop, of een reden waarom, zij betrokken zijn geraakt bij zo’n risicovol gebeuren. Vaak hoorde je: ‘Ik ben er vanzelf ingerold. Via een familielid, een kennis of door een toevallige omstandigheid’. Soms zijn er mensen die het initiatief namen en over de juiste contacten beschikten en anderen in vertrouwen durfden te nemen en zo netwerken opbouwden. Zo ontstonden er in alle dorpen verzetsgroepen waarvan de meesten in 1944 werden ondergebracht binnen de B.S. (eigenlijk NBS = Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten). Vanaf dat moment is er eigenlijk pas sprake van enige coördinatie en onderlinge samenwerking.
In de zomer van 1944 bepaalde Hitler, dat verzetsacties zo hard mogelijk de kop ingedrukt moesten worden. Hij vond dat nodig, omdat er steeds meer verzet kwam. Wie bij zijn arrestatie gewapend was mocht zonder proces worden doodgeschoten. Dat mocht direct (standrechtelijk) maar ook pas na een tijdje. Ook werden verzetsmensen gevangen gehouden tot er een verzetsactie werd gepleegd en werden dan als represaille (wraakactie) in het openbaar gefusilleerd. De Duitse bezetter had zo een groep mensen ‘in voorraad’.
Soms moesten voorbijgangers toekijken als er mensen uit wraak werden doodgeschoten. De lichamen bleven als afschrikwekkend voorbeeld enige tijd op straat liggen.
Leen Pot
Een bijzondere verzetsstrijder, die op 91 jarige leeftijd in Wassenaar is overleden, is Leen Pot.
Op 8 juli 1910 is Leendert Pot geboren in Zierikzee en hij is op 16 november 2001 in Wassenaar overleden. Pot trouwde na de oorlog met de weduwe van een Engelandvaarder Gerrit vd Flier, die toen woonde aan de Bloemcamplaan in Wassenaar. Leen Pot was een bijzondere Nederlander, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet zat en nadien voor het Bureau Nationale Veiligheid (BNV) en de Centrale Veiligheidsdienst (CVD) werkte.
Hij was militair en deelnemer aan het verzet. Hij richtte in 1942 samen met Kees Dutilh de verzetsgroep E op, een voorloper van de militaire spionagegroep Groep Kees, vernoemd naar medeoprichter Kees Dutilh. Zijn werken samen met de groep Peggy. De groep werd geïnfiltreerd door Anton van der Waals (o.a. bekend in het verhaal ‘De ene (den) held is de andere niet’), die steeds weer Engelse sigaretten blijkt te hebben. Pot heeft van der Waals daardoor nooit vertrouwd. Hij waarschuwt zelfs Londen over deze man, maar men slaat zijn waarschuwing in de wind.
Na de ineenstorting door verraad van het verzet in Nederland werd Pot door een geheim agent, die in februari 1942 uit Engeland was gekomen, gevraagd om het militaire deel in bezet Nederland op zich te nemen. Pot stond aangemerkt als voormalig officier en diende vele maanden als geheim agent. Bij deze functie bestond het gevaar van marteling en dood als hij werd gepakt. Op 22 mei 1942 werd Pot daadwerkelijk door de Gestapo opgepakt, maar wist te ontsnappen. Hij hervatte onmiddellijk zijn werk. Dit werk hield in het rapporteren aan Engeland over de organisatie en het functioneren van de Wehrmacht. Dutilh wordt op 10 maart 1943 door verraad gearresteerd in Café Zomerzorg in Leiden. Hij wordt op 24 februari 1944 in Bunnik (Fort Rijnauwen) gefusilleerd.
Engeland
Nadat de groep verraden was wist Pot op 31 mei 1943 aan te monsteren in Delfzijl op een vrachtschip met de naam Hollandia. Verstopt in (of achter) een watertank. Niet alleen Pot monsterde aan, maar ook andere verzetsstrijders zoals Charles van Houten, W. Lindenburg, Pieter Six en Hendrik van de Wyck. Via zee wisten zij naar het neutrale Zweden te ontkomen, waar Leen Pot als verbindingsofficier voor het Bureau Inlichtingen (BI) aan de slag ging.
Kort hierna werd contactpersoon Allard Oosterhuis verraden, waardoor zij de eerste en tevens laatste verzetsmannen waren, die de tocht via deze route konden maken. Na verblijf van enige maanden in Zweden werd Leen Pot op 17 augustus 1943 door het BI opgehaald en in het bommen rek van een Mosquito-bommenwerper overgevlogen naar Engeland. Voor deze overtocht kreeg hij een volledige overlevingsuitrusting uitgereikt: Isolatiepak, zwemvest, fluit en pistool. Op het pistool was het merkteken van de RAF (Royal Air Force) ingeslagen. Pot en Van Panhuys werden verbindingsofficieren tussen het Bureau Inlichtingen (BI), de Nederlandse regering in Londen, het Bureau Bijzondere Opdrachten (BBIO), de Britse Special Operations Executive (SOE) en de Britse Secret Intellicence Service (SIS).
Pot werd belast met het instrueren, inlichten en uitsturen van geheime agenten evenals met de interpretatie, evaluatie en distributie van hun rapporten. In deze periode werkte hij op zo nauwst mogelijke wijze samen met het Office for Strategic Services (O.S.S.), dat groot profijt had van zijn gespecialiseerde kennis van de Wehrmacht en de in Nederland heersende omstandigheden. Bij de oprichting ervan in augustus 1944 werd Pot een van de eerste leden van het O.S.S.
Bevrijding
Pot bereikte een dag na de bevrijding van het zuidelijk deel van ons land Eindhoven met het detachement waarin hij belast was met het verwerken van alle inkomende inlichtingen. Met de grootste vindingrijkheid, vaardigheid en vasthoudendheid ontdekte, regelde en leidde Pot het gebruik van talloze geheime telefoonverbindingen tussen het bevrijde en het bezette deel van Nederland. Hierdoor verkreeg hij een buitengewone hoeveelheid uiterst gedetailleerde informatie over vijandelijke opstellingen, personen en verplaatsingen. Deze werden onmiddellijk en voortdurend tot in detail doorgegeven en waren zo nauwkeurig dat ze voor het O.S.S. en S.H.A.E.F. van het grootste belang waren. Bovendien leverde Pot waardevolle diensten in de werving, training, briefing en het op weg sturen van geheime agenten door de vijandelijke linies. Het waren zijn jarenlange praktijkervaring en zijn grondige kennis van de Wehrmacht en het herkennen ervan, die van bijzondere waarde waren bij het voorbereiden van deze agenten.
Het pistool van Pot
Bij de overtocht van Pot naar Engeland werd o.a. aan hem uitgereikt een pistool Colt M1911 (US Pistol, Caliber.45 Model 911 – alias ‘Colt Government) voorzien van het merkteken van de RAF (Royal Air Force). Dit pistool heeft Pot tot aan zijn overlijden in bezit gehad. Na zijn overlijden in 2001 werd het pistool ingeleverd bij Bijzondere Wetten van de Gemeente Wassenaar. De daar werkzame personen t.w. de heren Innemee en Redegeld namen het pistool in ontvangst.
De aanwezige heer Nico van Vlodrop opperde het idee dit pistool te schenken aan het Oorlogsmuseum Overloon. Gedrieën werden zij met open armen ontvangen in het museum. Het pistool van Leendert Pot maakt met enige regelmaat deel uit van de tentoonstelling ’Nederland in de Tweede wereldoorlog’ en wordt geëxposeerd in een kinderwagen in de vitrine ‘Gewapend Verzet’.
Regelmatig worden de wapens gewisseld in dat deel van de expositie. Het pistool heeft als registratienummer 981.
Leen Pot ontving voor zijn verzetswerk 3 hoge Nederlandse en 3 hoge Engelse onderscheidingen, waaronder het Kruis van Verdienste en het Verzetsherdenkingskruis.
Peter Knijnenburg
Eindredactie: Ellen Klaver-Asscheman
Oorlogsbronnen
Wikipedia
Nico van Vlodrop
