Landgoed Clingenbosch: een bijzondere plek waar beeldende kunst en natuur samengaan

Wassenaar – Op de Dennenlaan verscholen achter een imposant smeedijzeren hek, is een bijzonder mooi stukje Wassenaar. Het privédomein van Joop van Caldenborgh, oprichter en eigenaar van het chemisch concern Caldic en een van de grootste Nederlandse verzamelaars van moderne en hedendaagse kunst. Op zijn landgoed Clingenbosch heeft hij een unieke beeldentuin gerealiseerd. Een plek die verwondert en tot de verbeelding spreekt. Op ruim 25 hectare grond staan meer dan zestig beelden. Beelden die in de natuur lijken op te gaan, alsof ze er altijd al hebben gestaan.

(Inter)nationale kunstenaars
Barbara Bos, conservator van de beeldentuin, haalt me bij het hek op. Een jonge vrouw, met artistieke jas, witte kaplaarsjes en sprankelend rode lippen. Zij wil mij graag rondleiden en over de achtergrond en ontstaansgeschiedenis van de beeldentuin vertellen. Barbara: “In 1995 bestond Caldic 25 jaar. Ter gelegenheid van het jubileum organiseerde de heer Van Caldenborgh een expositie hier in zijn tuin. Dat was de aanleiding voor het installeren van de eerste buitensculpturen op het landgoed en het verwezenlijken van een langgekoesterde wens. In de loop der jaren heeft hij meer beelden verzameld en heeft hij, in opdracht, een aantal beelden laten vervaardigen. Kunst van grote (inter)nationale namen, maar ook van minder bekende kunstenaars. Samen met de kunstenaar zoekt hij naar een geschikte plek voor het beeld in de tuin. Die plek moet helemaal kloppen qua lichtinval en ligging, het moet iets toevoegen aan de natuurlijke omgeving en de kunstenaar moet zich er goed bij voelen.” Vanaf het hoofdpad lopen we een zijpad in. Het eerste beeld doemt al snel op. Een robuust bolvormig kunstwerk van gegoten staal. “Je zou het niet zeggen, maar dit is een zelfportret van de Britse kunstenaar Antony Gormley. Je ziet geen mensfiguur, maar de ruimte die zijn lichaam tijdens een sprong in de lucht inneemt. Het beeld heet dan ook ‘Still Leaping’.” Even verderop valt het werk van de Nederlandse kunstenaar Warffemius nauwelijks op. Een boom tussen de bomen, gegoten in zwart brons. Als je goed kijkt en voelt, herken je de golvende structuur van karton waarvan het model is gemaakt. Ongevraagd betast ik het beeld. “Dat moedigen we juist aan. Je mag hier de beelden aanraken, in tegenstelling tot in een museum. Sommige beelden zijn er te kwetsbaar voor, maar het merendeel nodigt er toe uit. Zoals het object ‘Slow’, drie stenen die gemaakt zijn van de Florentijnse steensoort pietra serena, dat door de vorm en de gladheid intense zachtheid uitstraalt en ook zo voelt”, vertelt Barbara met een ingetogen bevlogenheid.

Stilte en ontroering
We wandelen verder en genieten van de stilte, met alleen het geritsel van bladeren, het tjilpen van vogels en het geknars van houtsnippers onder onze voeten. “Dat is wat deze plek zo bijzonder maakt. Elke donderdagochtend begin ik mijn dag in het bos en kijk ik hoe alle beelden erbij staan. Het kan zomaar zijn dat ik dan oog in oog met een ree sta of dat ik een eekhoorn een boom in zie schieten. Ik woon in Amsterdam en vind het levendige stadse in combinatie met deze groene, verstilde werkomgeving fantastisch. Voor mij is dat de ultieme mix.” Via slingerende paadjes word ik elke keer weer verrast door beelden die heel natuurlijk opgaan in hun omgeving, of juist door contrasterende kleuren en vormen eruit spatten. “Ook ik ben nog regelmatig geroerd. In elk seizoen beleef je de kunstwerken weer anders. Kale winterse takken, de warme kleuren van de herfst of het frisse groen van het voorjaar, door de seizoenen heen zie je de beelden in een ander perspectief. Een mooi voorbeeld daarvan is ‘Argon’, een tien meter lange verticale blauwe lichtstraal, die bij bewolkt en donker weer fel oplicht tussen de bomen. De kunstenaar heeft zich bij dit kunstwerk laten inspireren door het natuurlijke licht in Zuid-Frankrijk”, vervolgt Barbara.

‘Argon’ van Bill Culbert

Diverse kunststromingen
Via een lange laan omzoomd door hoge bomen met vijf bankjes – ook kunstwerken – komen we bij een vijver met daaraan grenzend een open, intieme ruimte waarop drie kunstwerken staan. “Dit is een van mijn lievelingsplekjes. Deze beelden staan hier zo mooi samen, terwijl ze uit verschillende kunststromingen komen en van ander materiaal zijn gemaakt.” Barbara wijst naar een bewegend object dat aan de rand van de vijver staat en continue een ratelend geluid maakt. “Deze sculptuur, uit begin jaren zestig, is gemaakt van oud ijzer. Het is een vrolijk beeld, dat het water uit de vijver via twee bogen weer terug aan de natuur geeft. De kunstenaar Jean Tinguely is beroemd om zijn assemblages van gevonden materialen. In een latere periode heeft hij samen met zijn vrouw de beroemde ‘Fontaine Stravinsky’ bij het Centre Georges de Pompidou in Parijs gemaakt.” Iets verderop staat ‘Blessed’, een in brons gegoten appelboom met afgezaagde takken, twijgen en knalrode glanzende appels van Wedgwood porselein. “Anya Gallaccio werkt vaak met organische materialen, zoals bloemen en vruchten en laat daarmee de cyclus van leven en dood zien. Maar bij dit beeld zet ze het proces van groei, bloei en verval stil. Het is een fragiel beeld, waarin alle details van de boom in de huid van het brons zichtbaar zijn gebleven. Dit in tegenstelling tot de kunstwerken van Mario Merz. Hij werkt met grove natuurlijke materialen. Merz komt uit de Italiaanse invloedrijke kunststroming arte povera (arme kunst) uit de jaren zeventig en is vooral bekend om zijn iglo’s van eenvoudige materialen: van glas, asfalt, aarde en zoals hier van steen. Je ziet dat de kunstenaars er totaal andere ideeën op na houden en uit verschillende perioden komen. Die combinatie maakt het juist zo spannend”, zeg ze enthousiast.

‘Fontain II’ van Jean Tinguerly en werk van Mario Merz

De hand van de kunstenaar
Langzamerhand verandert de vegetatie. We laten de hoge loofbomen – eiken, beuken en linden – achter ons. Ik ruik de geur van pijnbomen als we bij de Clinge komen, de afgesleten duin, waarnaar de naam Clingenbosch verwijst. Het landschap wordt heuvelachtiger en zanderig. Op een smal kronkelend pad lacht – hangend aan een boom – een flinke tros grote rode glanzende ‘aalbessen’ me tegemoet. Als ik dichterbij kom, zie ik dat de bessen volumineuze ronde borsten zijn. ‘Breast Berries’ is een glaskunstwerk dat je doet glimlachen, zoals er meer kunstwerken zijn die geestig zijn. Andere zetten aan tot nadenken, zijn fascinerend of ronduit ontroerend. Barbara: “De kunstenaars hebben allemaal hun eigen visie en associaties. Het is leuk om de gedachte achter het werk te weten, het helpt je het beter te zien. Maar kunst is ook vrij interpreteerbaar. Dat maakt het juist zo leuk. Ook het gebruik van materialen is heel divers. Je hebt hier een groot aantal bronzen beelden gezien, maar door de bewerking en de patina’s ogen ze heel verschillend. Het proces van chemicaliën zorgt voor de kleurschakeringen. En de mal – van gips of klei – is bepalend in hoeverre je de hand van de kunstenaar in het kunstwerk terugziet.”

‘Breast Berries’ van Maria Roosen

Rondleidingen en Museum Voorlinden
Barbara is fulltime conservator bij de Caldic Collectie. “Voor de beeldentuin organiseer ik rondleidingen en begeleid onze rondleiders. Zij zijn vrijwel allemaal, net als ik, kunsthistoricus, of komen van de kunstacademie. In het seizoen – van mei tot en met oktober – hebben we elke donderdagmiddag rondleidingen. Het zijn stevige wandelingen van ruim twee uur, waarin we het merendeel van de beelden aandoen. Ook voor mensen die geen kennis van kunst hebben, is deze rondleiding heel toegankelijk. De beelden dateren uit de periode van 1957 tot 2012 en representeren de beeldende kunst in die tijd. Het is echt een leuke kennismaking met kunst, die hier geïntegreerd is in een mooie natuurlijke omgeving. Verder ben ik verantwoordelijk voor de goede staat van de beelden. Als je kiest voor buitenbeelden heb je te maken met de invloed van het weer. Kunst kan verweren, wat soms heel mooi kan zijn, maar er zijn ook kunstwerken die we in het najaar inpakken of naar binnen brengen om hen te beschermen tegen najaarsstormen en vrieskou. Ik werk ook mee aan de ontwikkeling van Museum Voorlinden. De bouw is in volle gang en loopt op schema. In het museum krijgt de Caldic Collectie een permanent onderkomen en er komen tijdelijke tentoonstellingen. Diverse kunstvormen komen daar bijeen: schilder- en videokunst, fotografie, beeldhouwkunst en kunstenaarsboeken. In 2016 hopen we de deuren te openen.” Museum Voorlinden komt aan de rand van de duinen te staan. Ook in het museum gaat de kunst een relatie aan met de natuurlijke omgeving. Het gebouw is zo ontworpen – met veel glas en zichtlijnen, en beton in de kleur van duinzand – dat er een verbinding tussen binnen en buiten ontstaat.

Artist impression Museum Voorlinden

Kippen in de kunst
Onze wandeling eindigt bij een opmerkelijk kippenhok, vlakbij de schitterende witte villa van de familie Van Caldenborgh. Het mobiele kippenhok – een object dat tussen beeldende kunst en design in zit – heeft een binnenruimte met slaap- en broedgedeelte in een Chrysler Voyager die via een harmonicasysteem verbonden is met een aanhanger, die als buitenren fungeert. Ook dit is weer een knap staaltje van vermakelijke kunst, ontworpen door de Nederlander Joep van Lieshout. De kippen zijn er zichtbaar tevreden mee. De enige man in dit gezelschap is de zilveren haan die pronkt op de punt van de motorkap. Hier neem ik afscheid van Barbara. Ik ben onder de indruk van al het moois dat ik heb gezien en over de wijze waarop Barbara met veel liefde en kennis er over vertelt. “Het is een feest om hier te werken. Je voelt dat iemand jaren met passie en focus weloverwogen heeft verzameld”, sluit Barbara af. Ik heb nog lang niet alles gezien, het was slechts een impressie, dus schrijf ik me in voor een rondleiding.

Op www.beeldentuinclingenbosch.nl vindt u meer informatie over de beeldentuin en de rondleidingen. Wilt u meer weten over de ontwikkelingen op Museum Voorlinden kijk op facebook.com/museumvoorlinden.

© Manon van Schaik

‘2 x 7 x 7’ van Sol LeWitt