Afgelopen 100 jaar is de agrarische sector fors gegroeid. De kleinschalige ambachtelijke landbouw is grotendeels omgezet in een grootschalige industriële landbouw. De productie van voedsel is fors gestegen. Zo steeg de melkgift van koeien van 2.500 naar circa 8.000 liter per koe per jaar.
“Deze intensivering in de landbouw heeft ons niet alleen goedkoop voedsel gebracht. Het heeft ons ook opgezadeld met grote negatieve gevolgen voor ons milieu en de natuur,” vertelt Marc Janssen, directeur Stichting Duinbehoud. “De ‘woeste gronden’ zijn omgezet in landbouwgrond, de biodiversiteit in het agrarisch gebied is fors gedaald, de stikstofuitstoot is nog steeds veel te hoog en bestrijdingsmiddelen zijn schadelijk voor onze insecten.”
Als reactie op deze intensivering van de landbouw worden steeds meer initiatieven genomen voor verduurzaming van de landbouw. Door boeren, maar ook door burgers. Eén van die initiatieven is “Het land van Ons” in Wassenaar.
Tuinderij WIJdehorst: een bloeiend paradijs
Duinconsulente Soesila Verhagen vertelt: “Eind februari 2024 liep ik voor het eerst over WIJdehorst. Het land was kaal en leeg; hier en daar stonden planten die nog de grond in moesten”. Sabine Velders, lid van het perceelteam, vertelde toen over de plannen: een voedselbos, groenten en bloemen. Niet alleen voor de verkoop maar ook om insecten en bijen aan te trekken. Ik knikte bewonderend, maar dacht stiekem: kan dat echt binnen een jaar?
Ruim een jaar later sta ik weer op de zelfde plek. Waar toen de wind over de lege vlakte en wat planten in potten streek, is nu een kleurrijk landschap ontstaan. Links een jong voedselbos met bomen, struiken en planten, die eetbare producten leveren. Rechts een zee van verschillende soorten bloemen, waar hommels zoemen, vlinders dansen en vogels vrolijk kwetteren. De droom van Sabine Velders van Land van Ons Wassenaar en Erwin de Jong van WIJdehorst is werkelijkheid aan het worden, sneller dan gedacht.
Van plan tot werkelijkheid
In één jaar tijd is veel gebeurd. Waar vorig jaar nog potten met planten stonden, groeit nu het eerste deel van het voedselbos. Na een succesvolle crowdfunding van €250.000 werd de besloten vennootschap omgezet in een coöperatie. Zo’n zeventig leden halen wekelijks hun groentepakket op. Daarnaast trekt de bloemenpluktuin eenconstante stroom van bezoekers die met geurige bossen naar huis gaan. Er staat nu een kas voor komkommers en tomaten, een koffiebar, als ontmoetingsplek en een nieuwe landwinkel.
Niet alles ging vanzelf. Het tweede deel van het voedselbos wordt pas komende winter aangelegd en de droom van een eigen biertje bleef uit, want de tarweoogst mislukte. De zonnepanelen laten op zich wachten. Het dak werd eerst hersteld. Het vlak maken van de oever en de paddenpoel zijn in voorbereiding. Toch overtrof de belangstelling van buitenaf alle verwachtingen: Bedrijven, groepen en scholen melden zich om samen te werken, rondleidingen te volgen, of gewoon met de handen in de aarde te staan.
Een levend landschap
Het voedselbos van WIJdehorst staat er prachtig bij en geurt naar kruiden. Tussen jonge bomen staan rijen knoflook, uien, bergamot, munt en dropplant. “Dit is pas het begin,” zegt Sabine trots. We hebben al 150 kilo tuinbonen geoogst en steeds ontdekken we iets nieuws dat het hier goed doet. Erwin vult aan: “wij hebben alles samen met de Bosboerderij aangelegd volgens de syntropische landbouwmethode. Dat betekent dat we niet tegen, maar mét de natuur werken.” Deze methode, ontwikkelt door Ernst Götsch in Brazilië, herstelt de bodem, verhoogt de vruchtbaarheid en maakt vanaf het eerste jaar oogsten mogelijk uit een mengcultuur van één- en tweejarige gewassen.
Dicht bij de loods – het hart van het bedrijf – groeien geurige bloemen en kruiden, verderop fruit- en notenbomen. Tussen deze productieve soorten staan ondersteunende planten als populier, vlier, wilg en els maar ook zonnebloemen. Ze bieden schaduw, aan bijvoorbeeld bessenstruiken, leveren na het snoeien mulch en vergroten de biodiversiteit.
Biodiversiteit
“Het meten van biodiversiteit is complex en vraagt tijd”, vertelt Sabine. Binnen anderhalf jaar is nog niet te zeggen of de biodiversiteit is toegenomen. Land van Ons meet dit doorgaans over 5 tot 10 jaar. Omdat dit landbouwgrond is met vruchtwisseling verschillen de omstandigheden elk jaar. Ook factoren als weer en natuurlijke vijanden beïnvloeden de resultaten.
Wel zijn twee biodiversiteitshagen aangelegd met onder andere koninginnekruid om vlinders en insecten aan te trekken. Ook wordt gekeken naar het bodemleven: tijdens educatieve activiteiten zijn regenwormen geteld.
Waar mensen en natuur elkaar ontmoeten
De appgroep telt meer dan 200 mensen en elke week helpen ruim 40 vrijwilligers mee. Hun werk varieert van oogsten tot inpakken. De groep is divers: gepensioneerden, zzp’ers en jonge mensen die geïnteresseerd zijn induurzame landbouw en die naast hun werk iets anders willen doen. De tuin is een gastvrije plek waar bezoekers kunnen genieten, leren en meewerken. De algemene indruk is dat bezoekers en vrijwilligers heel blij worden van deze plek en dat ze hier graag zijn. Verder is de buurt (heeft ook financieel bijgedragen) zeer positief over dit initiatief en moedigt het verder aan.
Naast de teelt van groenten en bloemen wordt gewerkt aan een belevingsbos om jong en oud te inspireren met natuur, educatie en recreatie.
Uitdagingen en groei
De grootste uitdaging blijft het weer, met dit jaar een droge zomer. Ook de afzet van producten vraagt aandacht, omdat groenten snel bederven. Om op deze regeneratieve wijze zonder pesticiden, te kunnen blijven werken en rendabel te worden, zijn er meerdere tuinonderdelen. Er zijn extra activiteiten buiten de teelt, als het verzorgen van diners, rondleidingen, het houden van open dagen enz. Deze activiteiten zullen toenemen in de toekomst. Daarnaast wil Erwin zijn producten in de toekomst met het etiket biologisch kunnen verkopen en vraagt hiervoor het SKAL-certificaat aan. Iets wat ook belangrijk is voor Land van Ons.
Droom
Een plek waar meer mensen blij van worden, waar we op een gezonde manier blijven omgaan met landbouwgrond, onbespoten en gezonde producten kunnen blijven verkopen en waar we van elkaar blijvend leren.
Door: Marc Janssen en Soesila Verhagen
